«شما می‌بینید اما مشاهده نمی‌کنید».
شرلوک هلمز در کتاب «رسوایی در بوهمیا»
آیا تا به حال شده فکر کنید که انگار، بی توجه به دنیای بیرون، در یک «حباب» زندگی می‌کنید و این سبک زندگی باعث شده که به ندرت در مورد دنیای خارج از این حباب فکر کنید؟
یک دقیقه خود را آزمایش کنید. آیا می‌توانید نام مغازه کوچکی که در مسیر هر روزه خود از آن می‌گذرید را به یاد آورید؟ و یا ترتیب اتفاقات در یک حادثه رانندگی که چند هفته پیش شاهد آن بودید را به خاطر آورید؟ تا چه اندزاه متوجه مشکلات در حال رشد در روابط همکاران خود هستید؟ و همینطور آیا متوجه تایپ اشتباه کلمه «اندازه» در چند جمله قبل شدید؟
همه ما گاهی در افکار خود گم می‌شویم و زمانی که این اتفاق می‌افتد از حجم و کیفیت اطلاعاتی که می‌توانیم از محیط جذب کنیم و در نتیجه امکان الهام گرفتن از محیط اطراف، و همینطور توانایی آشنایی با اشخاص، اماکن، و وضعیت‌های اطراف‌مان کاهش می‌یابد.
خوشبختانه، بهبود قدرت مشاهده، کار سختی نخواهد بود. در این مقاله به چند شیوه کاربردی در این خصوص می‌پردازیم.
در مورد مشاهده‌گری
زمانی که شما مشاهده‌گر هستید، از حس‌های خود برای فهم چیزی که در مورد آن کنجکاو هستید، بهره می‌برید و آنچه را که تجربه می‌کنید، ارزیابی می‌نمايید.
«مشاهده‌گری» همان «دیدن» نیست. دیدن، منفعلانه است. برای مثال، وقتی که سر کار می‌روید همه چیزهای اطرافتان را در مسیر می‌بینید، اما به ندرت چیز خاصی را دنبال می‌کنید و یا از چیزی یادداشت برمی‌دارید تا بعدا به آن رجوع کنید؛ این فرایند دیدن است. از سوی دیگر، مشاهده، یک فرایند ارادی و فعالانه برای توجه کردن است که در نتیجه آن شما می‌توانید اطلاعات خاصی را برای ارزیابی جمع‌آوری کنید.
برای اجداد اولیه ما، مشاهده محیط اطراف، مسئله مرگ و زندگی بود و بقای‌شان به آن بستگی داشت. اما مطالعه‌ای در دانشگاه دولتی اوهایو نشان می‌دهد که مهارت مشاهده‌گری رو به زوال است. بیشتر اوقات در این زمانه نسبتا متمدن، مشاهده‌گری اطراف، مسئله مرگ و زندگی ما نیست؛ اما به هرحال، مهارت مشاهده‌گری همچنان دارای اهمیت است چرا که بدون آن ما احتمالا اطلاعات کلیدی زیادی را از دست خواهیم داد و تصمیمات‌مان در ابعاد مختلف زندگی، مبتنی بر آگاهی کمتری خواهند بود. دو روانشناس به نام آریل ماک و آروین راک به این تمایل برای نادیده گرفتن اطلاعات کلیدی «کوری ناشی از بی‌توجهی» می‌گویند.
چرا مهارت مشاهده‌گری مهم است؟
آموزش مغزتان برای مشاهده، به شما این امکان را می‌دهد تا بهتر یاد بگیرید و افراد، اماکن، اتفاقات و موقعیت‌های اطرافتان را بهتر به یاد آورید و همینطور جزئیاتی را ببینید که در صورت عدم مشاهده، آنها را از دست می‌دادید. ارزیابی نقادانه مشاهدات به شما کمک می‌کند تا درک کنید، نتیجه‌گیری‌های‌تان آگاهانه ترباشد و مشکلات را به شکل موثرتری حل کنید. مجموعه اینها، محیط کار و مهارت‌های بین فردی شما را تقویت می‌کنند و شیوه‌ای که با افراد و محیط اطرافتان تقابل دارید را بهبود می‌بخشد.
۸ شیوه برای تقویت مهارت مشاهده‌گری
مشاهده‌گری یک مهارت است و مثل هر مهارت دیگری، شما می‌توانید آن را فرابگیرید و توسعه ببخشید. شما قادرید با تمرین، ذهن خود را تقویت کنید و مشاهده‌گری را به صورت یک عادت درآورید.
۱. موضوع مورد مشاهده را بشناسید
مهم نیست چه چیزی را مشاهده می‌کنید، اگر آن را بشناسید، این کار را مؤثرتر انجام خواهید داد. تلفیق آنچه می‌بینید با آنچه می‌دانید برای مشاهده، کلیدی است. شما در صورتی می‌توانید یک مشاهده‌گر آگاه باشید که بدانید یک تیم، مکان و یا فرایند معمولا چه طور کار می‌کند.
۲. آهسته و از بیرون نگاه کنید
اگر عجله داشته باشید و احساس استرس کنید، به سختی می‌توانید یک مشاهده‌گر باشید. اجبار خود به توقف و آهستگی و همینطور خاموشی صدای درون خود، برای آموزش ذهنتان به توجه به بیرون، الزامی است. حضور در لحظه را تمرین کنید، چرا که برای تمرکز بر مشاهده دیگر افراد و اطرافتان به شما کمک می‌کند.
۳. تجربه‌های تازه کسب کنید و چیزهای جدید را امتحان کنید
شما می‌توانید قدرت مشاهده‌گری خود را با رفتن به یک محل جدید و یا یک تجربه تازه توسعه دهید. این کار به طور طبیعی آگاهی شما را افزایش می‌دهد و ذهنتان را متمرکز می‌کند. هر چه بیشتر این کار را تکرار کنید، مهارت مشاهده‌گری‌تان بیشتر توسعه خواهد یافت. یک پیشنهاد می‌تواند این باشد که از موزه‌ها و گالری‌های هنری بازدید کنید، زیرا که این اماکن مرتب به شما امکان مشاهده چیزهای جدید و دقت در آنها را می‌دهند.
۴. چیزهایی که تمرکزتان را به هم می‌ریزند، حذف کنید
توانایی شما برای مشاهده، به این بستگی دارد که چقدر خوب تمرکز کنید. تام دمارکو و تیموتی لیستر در کتابشان به نام «مردم-آگاهی» که در سال ۱۹۸۷ منتشر شد، می‌گویند که هر فرد ۱۵ دقیقه زمان لازم دارد تا پس از بر هم خوردن تمرکز بتواند آن را دوباره به دست آورد. بنابراین، الزامی است که عوامل برهم زننده تمرکز را به حداقل برسانید یا کلا آنها را از بین ببرید.
از تکنیک‌هایی همچون گوش دادن فعالانه که می‌توانند در تمرکز و به حداقل رساندن عوامل برهم زننده آن به شما کمک کنند، بهره ببرید.
۵. بازی کنید
یک ورزش فکری خوب می‌تواند مغز را نرمش دهد و تقویت کند. چالش‌هایی از این دست همچون حل کردن معماهای فکری می‌توانند مغز شما را برای فکر کردن بیشتر به تحرک بیندازند و قوای منطق و استدلال شما را افزایش دهند. یک مغز باهوش‌تر و سریع‌تر به شما کمک می‌کند تا با بینش بیشتری مشاهده کنید و اطلاعاتی که فورا به چشم نمی‌آیند را استخراج کنید.
۶. یک دفترچه خاطرات داشته باشید
جایی را برای نشستن، مشاهده و نگارش جزئیات هر آنچه که می‌بینید و هر که با او مواجه می‌شوید انتخاب کنید. به یاد داشته باشید که ورای چیزهایی که می‌بینید بروید و از تمام حس‌های خود استفاده کنید.
یک دفتر نقاشی بخرید و از آن برای طراحی تصاویر در توصیف آنچه که مشاهده کرده‌اید استفاده کنید. از اینکه طراحی شما خیلی خوب نیست نگران نباشید؛ قرار نیست که پیکاسوی بعدی باشید! حتی ابتدایی‌ترین مهارت‌های هنری، شما را مجبور می‌کند تا اطراف خود را مشاهده کرده و پیش از قرار دادن قلم روی کاغذ، مشاهدات خود را ارزیابی کنید.
۷. مهارت تفکر انتقادی خود را توسعه بخشید
برخورداری از توانایی تفکر انتقادی، برای مشاهده‌گری بسیار مهم است. اینکه چقدر در سوال کردن، استدلال نمودن و تحلیل مشاهدات خود توانا باشید، تعیین‌کننده ارزش کار شماست.
تفکر انتقادی یک مهارت است و ابزار و تکنیک‌هایی وجود دارند که می‌توانید برای توسعه تفکر انتقادی، از آنها استفاده کنید.
۸. حافظه خود را بیازمایید
حافظه، بخش حیاتی مشاهده است. یک استراتژی موثر برای توسعه حافظه بلند‌مدت این است که تاریخ و یا رویدادی از گذشته را انتخاب کنید، سپس هر چه از آن به یاد می‌آورید را بنویسید؛ همه جزئیاتی که یادتان می‌آید را یادداشت کنید.
برای تقویت حافظه کوتاه مدت خود از بازی کیم (KIM) استفاده کنید. این بازی یک تکنیک از رمان رایارد کیپلینگزاست. از یک نفر بخواهید که ۱۵ تا ۲۰ شی را برای شما جمع کند. برای یک دقیقه آن اشیاء را مرور کنید، کنار بگذارید، و در مورد آنهایی که به یاد می‌آورید، بنویسید. فقط اسم آنها را ننویسید؛ رنگ، شکل، سایز و بقیه ویژگی‌های آنها را هم شرح دهید. همانطور که مهارت‌تان توسعه پیدا می کند، چالش را هم بالا ببرید. برای مثال، چیزهایی را اضافه کنید که بو می‌دهند و یا تولید صدا می‌کنند تا دیگر حس‌های خود را نیز تحریک کنید، اما زمانی که صرف مشاهده آنها می‌کنید را کاهش دهید. می‌توانید حتی چند ساعتی پیش از فهرست کردن آنچه دیده‌اید، صبر کنید. مطالعه عکس‌ها و توصیف آنها و همین طور تلاش برای فهرست کردن همه چیز در اتاق نشیمن خانه‌تان راه‌های خوبی برای توسعه قوه مشاهده‌گری هستند.
نکات کلیدی
مشاهده ، فرایندی از تمرکز بر یک چیز یا یک فرد، جهت جمع آوری اطلاعات برای ارزیابی انتقادی است. مشاهده‌گری چیزی بیش از دیدن صرف است و می‌تواند تمام حس‌های شما را درگیر کند. مشاهده خوب به شما کمک می‌کند تا آگاه باشید و در کار، موثر واقع شوید.
برای بهبود توانایی خود در مشاهده افراد، اماکن، رویدادها، و موقعیت‌های اطراف خود، موضوع مورد مشاهده را بشناسید، سرعت خود را کم کنید، عوامل برهم‌زننده تمرکز را از بین ببرید و چیزهای جدیدی را امتحان کنید. ذهن خود را با بازی‌های چالش‌برانگیز تقویت کنید، حافظه خود را بیازمایید، مشاهدات خود را بنویسید و یا به تصویر بکشید، و همینطور مهارت‌های تفکر انتقادی خود را تقویت نمایید.